Birleşmiş Milletler 6 temel organ üzerine kurulmuştur; Genel Kurul, Güvenlik
Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet Divanı
ve Genel Sekreterlik. Ancak, Birleşmiş Milletler ailesi içine aldığı 15 ihtisas
kuruluşu, çok sayıda program ve birimi bünyesinde bulundurmaktadır.
Genel Kurul
Genel Kurul ana istişare organıdır. Tüm üye ülkelerin birer oy hakkı bulunan temsilcilerinden oluşur. Barış ve güvenlik, yeni üyelerin katılımı, bütçe gibi önemli konuları ilgilendiren kararlarda üçte iki çoğunluk gereklidir. Diğer konuları ilgilendiren kararlar salt çoğunlukla alınır.
Görev ve Yetkileri
Genel Kurul’un Antlaşma’da belirtilen görev ve yetkileri şunlardır:
- Silahsızlanma ve silahların kontrolünü öngören düzenlemeler dahil olmak üzere uluslararası barış ve güvenliğin korunmasına yönelik konuları ele almak ve tavsiye kararları vermek;
- Güvenlik Konseyi’nde ele alınan ihtilaflar ve konuları kapsamamak üzere Dünya barışı ile ilgili konularda oturumlar düzenlemek ve tavsiye kararları almak;
- Güvenlik Konseyi’inde ele alınan ihtilaflar ve konular hariç olmak üzere Antlaşma kapsamına giren konularda ve Birleşmiş Milletler organlarının görev ve yetkilerini kapsayan başlıklarda oturumlar düzenlemek ve tavsiye kararları almak;
- Uluslararası siyasi işbirliğini, uluslararası hukukun geliştirilmesi ve tedvini, herkesi kapsayan temel insan hak ve özgürlüklerinin hayata geçirilmesi ve ekonomik, toplumsal, kültürel, eğitim, sağlık alanlarında uluslararası işbirliği sağlanması için çalışmalara başlamak ve tavsiyede bulunmak;
- Kökeni her ne olursa olsun milletlerarasındaki dostça ilişkileri bozacak herhangi bir sorunun barışçıl yolla çözülmesi konusunda tavsiyede bulunmak;
- Güvenlik Konseyi ve diğer Birleşmiş Milletler organlarının vereceği raporları değerlendirmek;
- Güvenlik Konseyi’nin daimi olmayan üyelerini, Ekonomik ve Sosyal Konsey üyelerini ve Vesayet Konseyi’nin ek üyelerini (gerekli olması durumunda) seçmek; Güvenlik Konseyi ile birlikte Uluslararası Adalet Divanı Yargıçlarını seçmek; ve Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi doğrultusunda Genel Sekreteri atamak.
Genel Kurul oturumları geleneksel olarak her yıl Eylül ayının en az bir iş günü bulunan ilk haftasından sonraki üçüncü Salı günü açılır. 21 as başkan ve 6 ana komitenin oturum başkanları ile Genel Kurul Başkanının seçimi normal oturumların başlamasından en az 3 ay önce yapılır. Eşit coğrafi temsili temin etmek için, Kurul Başkanı her yıl sırayla 5 bölgeden (Afrika, Asya, Doğu Avrupa, Latin Amerika ve Karayipler, Batı Avrupa ve diğer devletler) seçilir.
Ayrıca, Güvenlik Konseyi’nin ya da Birleşmiş Milletler üyelerinin çoğunluğunun talebi üzerine Genel Sekreterin çağrısı aracılığıyla özel oturumla toplanabilir.
Her olağan oturumun başında Genel Kurul, devlet ya da hükümet başkanları en acil sorunlar hakkındaki görüşlerini dile getirirler. Daha sonra bu sorunlar 6 ana komitede ele alınır:
- Birinci Komite (Silahsızlanma ve Uluslararası Güvenlik konuları);
- İkinci Komite (Ekonomik ve Mali İşler);
- Üçüncü Komite (Sosyal, İnsani ve Kültürel konular);
- Dördüncü Komite (Özel Politika ve Sömürgeciliğin Sonlandırılması);
- Beşinci Komite (Yönetim ve Bütçe konuları);
- Altıncı Komite (Hukuki konular).
Genel Kurul’da kararlar genellikle üyelerin çoğunluğunun katıldığı ve oy kullandığı oturumlarda alınır. Uluslararası barış ve güvenliği, bazı ana organların üye seçimi ve bütçe konuları gibi önemli konularda üçte iki çoğunluk gereklidir. Oylama imzalı, el kaldırarak ya da ad okuyarak yapılabilir.
Genel Kurul’da alınan kararların hükümetler için hiçbir bağlayıcı niteliği bulunmaz; fakat dünya kamuoyunun ahlaki otoritesini ve ağırlığını taşırlar.
Birleşmiş Milletler’in bir yıl süreli öncelikli çalışma konuları Genel Kurul tarafından yani üye ülkelerin çoğunluğunun aldığı kararlar sonucu belirlenir. Çalışmalar;
- silahsızlanma, barışın korunması, insan haklarının geliştirilmesi gibi belli başlı konularda çalışmak üzere Genel Kurul tarafından oluşturulan organlar ve komiteler;
- Kurul’ un talep ettiği uluslararası konferanslar;
- Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği - Genel Sekreter ve uluslararası memurlar tarafından yürütülür.
Görev ve Yetkileri
Ekonomik ve Sosyal Konsey'in görev ve yetkileri şunlardır:
- Uluslararası ekonomik ve sosyal konuları ele almak ve Birleşmiş Milletler’e üye devletlere siyasi tavsiyelerde bulunacak ana forum niteliğini taşımak;
- Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim, sağlık ve ilgili konularda çalışmalar yapmak, rapor hazırlamak ve tavsiyede bulunmak;
- İnsan haklarına ve temel özgürlüklere saygı gösterilmesini sağlamak ve uygulamak;
- Ekonomik, sosyal ve ilgili alanlarda büyük uluslararası konferanslar hazırlamaya ve organize etmeye yardımcı olmak ve bu konferansların koordineli olarak takibini yapmak;
- Birleşmiş Milletler’e bağlı özel teşkilatların çalışmalarını yine onlara danışarak ve tavsiyede bulunarak ve Genel Kurul’a tavsiyelerde bulunarak koordine etmek.
68. madde ile İnsan Hakları Komisyonu ve Kadın Statüsü Komisyonunu kurdu.
Hükümetdışı örgütler 3 kategoriye ayrılıyor: Genel danışma statüsü, özel danışma statüsü, kadroya dahil olma (Inclusion on the Roster)
Oturumlar
Konsey yıl boyunca genelde kısa oturumlar ve çok sayıda hazırlık toplantıları, yuvarlak masa toplantıları ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katılımıyla paneller düzenler. Konsey ayrıca, Temmuz ayında New York ve Cenevre’de dört hafta süreyle oturumlar düzenler. Ekonomik, sosyal ve insani konuların tartışıldığı söz konusu oturumlar bakan ve diğer yüksek rütbeli kıdemli memurların katılımıyla gerçekleştirilir. Konseyin çalışmalarının idari yönü yardımcı ve ilgili organlarca yürütülür.
Yardımcı ve İlgili Organları
Konsey’in yardımcı organları şu birimleri içerir:
- Konseyin danışma kurulları olan ve görevleri uzmanlık ve sorumluluk gerektiren alanlarda çalışmalar yapmak ve tavsiyelerde bulunmak olan dokuz çalışma komisyonu: İstatistik Komisyonu, Nüfus ve Kalkınma Komisyonu, Sosyal Kalkınma Komisyonu, İnsan Hakları Komisyonu, Kadının Statüsü Komisyonu, Narkotik Komisyonu, Suçu Önleme ve Ceza Hukuku Komisyonu, Kalkınma için Bilim ve Teknoloji Komisyonu, Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu.
- 5 Bölgesel Komisyon: Afrika Ekonomik Komisyonu (merkezi Addis Ababa, Etiyopya’dadır), Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (merkezi Bankok, Tayland’dadır), Avrupa Ekonomik Komisyonu (merkezi Cenevre, İsviçre’dedir), Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (merkezi Santiago, Şili’dedir) ve Batı Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (merkezi Beyrut, Lübnan’dadır).
- Altı daimi komisyon ve uzman birim: Program ve Koordinasyon Komitesi, Beşeri Yerleşim Komitesi, Sivil Toplum Kuruluşu Komitesi, Uluslararası Kuruluşlarla Müzakere Komitesi, Enerji ve Doğal Kaynaklar Komitesi ve Kamu Yönetimi Komitesi.
- Kalkınma planlaması, doğal kaynaklar, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar ve Yerli Halklar Daimi Forumu gibi konularda çok sayıda uzman birim.
- Konsey ayrıca, tamamı kendisine rapor sunan ve bağımsız oturumlarında tavsiyelerde bulunan, Birleşmiş Milletler programları (UNDP, UNEP ,UNICEF, UN-HABITAT ve UNFPA gibi) ve özel teşkilatların (FAO, WHO, ILO ve UNESCO gibi) çalışmalarını belli bir dereceye kadar koordine eder ve bunlarla işbirliği yapar.
Güvenlik Konseyi, Anlaşma kapsamında uluslararası barış ve güvenliğin korunması konusunda birincil sorumluluğa sahiptir.
Konseyin beşi daimi - Amerika Birleşik Devletleri Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya Federasyonu - 10’u Genel Kurul tarafından iki yıllık süre için seçilen 15 üyesi vardır.
Her üyenin bir oyu vardır. İdari konulardaki kararlar 15 üyenin 9’unun evet oyuyla alınır. Diğer konularda karar alınabilmesi için 5 daimi üyenin tamamının evet oyu dahil olmak üzere toplam 9 evet oyu gerekir.
5 daimi üyenin her biri zaman içinde bir şekilde veto hakkını kullanmıştır. Daimi üye söz konusu karara tam olarak katılmadığı ama bu kararı veto etmek istemediği durumlarda çekimser kalabilir. Böylelikle gerekli 9 olumlu oyun bulunması durumunda karar alınmasına olanak sağlar.
Antlaşma’nın 25’inci Maddesi gereğince, Birleşmiş Milletler’in tüm üyeleri Güvenlik Konseyi’nin aldığı kararları kabul edip uygulamak zorundadır. Birleşmiş Milletler’in diğer organları üye ülkelere ancak tavsiyede bulunurken, Konsey’in tek başına Antlaşma’da belirtildiği üzere üye devletlerin uyması gereken kararları alma yetkisi vardır.
Görev ve Yetkileri
Güvenlik Konseyi’nin Antlaşma’da belirlenen görev ve yetkileri aşağıdaki maddeleri içerir:
- Birleşmiş Milletler ilke ve amaçları çerçevesinde uluslararası barış ve güvenliği korumak;
- Silah üretimini düzenlenleyici önlemler almak;
- Tarafların sorunlarını barışçıl yollardan çözmeleri için görüşmeye davet etmek;
- Uluslararası uyuşmazlıklara yol açabilecek anlaşmazlıkları ve sorunları araştırmak ve bu sorunların ya da maddelerin çözümü için tavsiyede bulunmak;
- Durumun ağırlaşmasını önlemek için ilgili tarafları söz konusu önlemlere uymaya çağırmak;
- Konsey kararlarının etkinliğini arttırmak amacıyla Birleşmiş Milletler üyelerini yaptırım gibi doğrudan şiddet içermeyen Güvenlik Konseyi kararlarına uymaya çağırmak;
- Uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için güç kullanımına başvurmak ya da onay vermek;
- Yerel anlaşmazlıkların bölgesel düzenlemeler aracılığıyla barışçıl yollarla çözülmesini teşvik etmek ve bu bölgesel düzenlemelerin BM yetkisi dahilinde kullanılmasını sağlamak;
- Genel Kurul’a Genel Sekreter ataması konusunda tavsiyede bulunmak ve Kurul’la birlikte Uluslararası Adalet Divanı yargıçlarını seçmek;
- Uluslararası Adalet Divanından yasal konularda hukuki rapor talep etmek; Birleşmiş Milletler’e yeni üye kabulü konusunda Genel Kurul’a tavsiyede bulunmak.
Barışı tehdit eden bir konunun ortaya çıkması halinde Konsey öncelikli olarak tarafların barışçıl yollarla anlaşmaya varmasını tavsiye eder. Konsey, barışçıl çözüm için ilkeler belirleyebilir. Bazı durumlarda, Konsey’in kendisi araştırma ve arabuluculuk görevini üstlenir. Görev dağılımı yapabilir, özel temsilciler atayabilir ya da Genel Sekreter’e iyi niyet görevini üstlenmesi çağrısında bulunabilir.
Anlaşmazlıkların çatışmaya dönüşmesi halinde, Konsey önceliği çatışmaların en kısa sürede durdurulmasına verir. Bu amaçla ateşkes talebinde bulunabilir.
Konsey ayrıca, gerginliği azaltmak, tarafları birbirinden uzak tutmak ve barışçıl çözümlerin aranabileceği huzur ortamını yaratmak için askeri gözlemcileri ve barış güçlerini görevlendirebilir. Antlaşma’nın 7. Maddesi uyarınca, Konsey ekonomik yaptırımlar, askeri ambargo, mali yaptırımlar, seyahat yasağı veya ortak askeri harekat dahil olmak üzere çeşitli tedbirler alabilir.
Yaptırım seçeneği, Güvenlik Konseyi’nin uluslararası barış ve güvenliği sağlamada sahip olduğu en önemli araçtır. Şu anda Yaptırım Sistemi “akıllı” ya da “hedef odaklı” niteliğiyle toplumu değil, kamuoyunun kınadığı politikalardan sorumlu tarafları cezalandırmaya yöneliktir. (Bakınız Bölüm 2).
Konsey, 1991 Körfez Savaşı’ndan sonra, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’yla birlikte Irak’taki kitle imha silahlarının yok edildiğinin kanıtlanması için Birleşmiş Milletler Özel Komisyonu’nu (UNOSCOM) kurdu. 1999 yılında UNOSCOM’un yetkileri Birleşmiş Milletler Gözlem, Doğrulama ve Teftiş Komisyonu’na (UNMOVIC) devredildi.
Konsey, Yugoslavya ve Ruanda’da insanlığa karşı işlenen suçları yargılamak için iki uluslararası ceza mahkemesi kurdu. Mahkemeler, Konsey’in yardımcı organlarıdır. 11 Eylül 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’ne yapılan terörist saldırıları takiben Konsey ayrıca, yardımcı organ olarak Anti-Terörizm Komiteleri’ni kurdu.
Bir çalışma grubu ise 1993 yılından bu yana Güvenlik Konseyi reformu üzerinde hazırlık çalışmaları yapıyor.
Genel Kurul’un 1950 yılı Kasım ayında aldığı ”Barış için Birleşmek” kararı uyarınca Genel Kurul; Güvenlik Konseyi’nin uluslararası barışı tehdit eden, barışı ihlal eden ya da saldırı durumlarında üyeleri arasında oybirliği sağlayamadığı için görevini yerine getirememesi halinde harekete geçebilir. Kurul; barış ihlali ve saldırı gibi durumları da içeren gelişmelerde üye devletlere ortak önlem alma konusunda tavsiyede bulunmak ve uluslararası barış ve güvenliğini korumak ve yeniden inşa etmek için gereken durumlarda silahlı kuvvet kullanma konularını derhal masaya yatırmakla yetkilidir.
Vesayet Konseyi
Vesayet Konseyi, 7 üye devletin yönetimi altına verilen 11 bölgesel yönetimin denetimini sağlamak ve bu bölgelerin kendi özerk yönetimlerini kurmaları ya da bağımsız olmaları için yeterli adımların atılmasını garanti etmek üzere 1945 yılında Birleşmiş Milletler Antlaşmasının ilgili maddesi gereğince kuruldu. Anlaşma, başka bir ülke yönetimi altında bulunan topraklarda yaşayan halkların siyasi, ekonomik, sosyal ve eğitim alanlarındaki ilerlemeleri ile ilgili olarak Yönetim Birimi tarafından hazırlanan raporları inceleme ve görüşme; bölgelerden dilekçe kabul etme ve bölgelerde özel görevleri üstlenme yetkisini Vesayet Konseyine vermiştir.
Söz konusu bölgeler, 1994 yılına kadar, gerek ayrı devletler olarak gerekse de bağımsız komşu devletlere katılarak özerk yönetimlerini kurmuş ya da bağımsızlıklarına kavuşmuştur. Vesayet Konseyi’nin çalışmaları sonucu en son olarak Pasifik Adası Palu bağımsızlığına kavuşmuş ve BM’nin 185. üyesi olarak teşkilata katılmıştır.
Görevi biten Vesayet Konseyi’nin üye sayısı şu anda Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesine (Çin, Fransa, Rusya Federasyonu, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri) indirilmiş ve gerek görülmesi halinde danışılacak bir yapıya dönüştürülmüştür.
Uluslararası Adalet Divanı
Lahey’de olan Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletlerin başlıca adli organıdır. Devletler arasındaki yasal anlaşmazlıkları çözüme kavuşturur ve Birleşmiş Milletler ve onun özel teşkilatlarına hukuk müşavirliği hizmeti verir. Tüzüğü, Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın ayrılmaz bir parçasıdır.
Divan, Tüzüğüne taraf olan tüm devletlere - ki Birleşmiş Milletler üyelerinin tamamını kapsar - açıktır. Yalnızca devletler ihtilaflı konularda Divan önünde taraf olabilir ve ihtilaflarını sunabilir. Divan, özel şahıs ve kişiler ile uluslararası örgütlere açık değildir.
Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi herhangi yasal bir konu hakkında Divan’ın hukuki görüşünü alabilir. Birleşmiş Milletler’in diğer organları ve özel teşkilatları ancak Genel Kurul’un uygun görmesi durumunda faaliyetleri kapsamındaki yasal konularda Divan’ın hukuki görüşünü alabilir.
Yetkileri
Devletlerin Divan’a getirdiği tüm konuların yanı sıra Birleşmiş Milletler Antlaşmasında ve diğer uluslararası anlaşma ve sözleşmelerde belirtilen konular Divan’ın yetki alanına girer. Devletler, Divan’ın vereceği kararın bağlayıcılığını, gerek Divan’a referans sağlayan anlaşmayı gerekse mukaveleyi imzalayarak ya da bu hususu deklare ederek kabul ederler. Devletler, Divan kararlarının bağlayıcılığını kabul ettiklerini açıklarken bazı çekincelerini de söz konusu deklarasyona ekleyebilirler.
Divan, tüzüğü gereğince anlaşmazlıkları şu yollara başvurarak karara bağlar:
- Aralarında ihtilaf bulunan devletler tarafından kabul edilen uluslararası anlaşmalar;
- Genel kabul görmüş uluslararası uygulamalar;
- Ülkeler tarafından kabul gören genel kanun hükümleri; ve
- Çeşitli milletlerin en önde gelen bilim adamlarının öğretileri.
Divan, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından bağımsız oylamayla seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar vasıflarına dayanılarak seçilir ve dünyadaki başlıca hukuki sistemlerin Divan’da temsilinin sağlanmasına önem verilir. Aynı ülkeden 2 yargıç Divanda yer alamaz. Yargıçlar 9 yıllık sürelerde görev yaparlar ve ikinci defa seçilebilirler. Görevleri sırasında başka bir işle meşgul olamazlar.
Genel Sekreterlik
Genel Sekreterlik, çeşitli görevlerde çalışan ve Teşkilatın günlük işlerini yürüten uluslararası memurlardan oluşur. Birleşmiş Milletler’in diğer ana organlarına hizmet eder ve bu organların açıkladığı program ve politikaları uygular. Birimin başı olan Genel Sekreter, Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul tarafından 5 yıllık bir süre için atanır. Genel Sekreter seçilen kişi en fazla iki dönem bu görevde bulunabilir.
Genel Sekreterliğin görevi Birleşmiş Milletler’in ele aldığı çeşitli sorunları kapsar. Bu, barış gücü operasyonlarının idaresinden uluslararası anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapmaya, ekonomik ve sosyal eğilimleri teftişten insan hakları ve sürdürülebilir kalkınma üzerine çalışmalar hazırlamaya kadar çeşitli görevleri içerir.
Genel Sekreterlik personeli ayrıca dünya medyasını Birleşmiş Milletler çalışmaları hakkında bilgilendirir; tüm dünyayı ilgilendiren meseleler hakkında uluslararası konferanslar düzenler; konuşmaları yorumlar ve belgeleri örgütün resmi dillerine çevirir.
Sekreterliğin normal bütçeye bağlı olarak çalışan yaklaşık 170 ülkeden 7.500 civarında personeli bulunmaktadır. Uluslararası memurlar, üst düzey personel ve Genel Sekreter yürüttükleri çalışmalar için yalnızca Birleşmiş Milletler’e karşı sorumludur ve herhangi bir hükümet ya da merciiden talimat almayacaklarına dair ant içerler. Antlaşma uyarınca, her devlet Genel Sekreter ve personelinin uluslararası Antlaşmada belirtilen sorumluluklarına saygı göstermekle ve onlara tesir edecek tutumlardan kaçınmakla yükümlüdür.
Birleşmiş Milletler’in, merkezi New York’ta bulunmasına rağmen, Addis Ababa, Bankok, Beyrut, Cenevre, Nairobi, Santiago ve Viyana’ da önemli bir varlığı ve tüm dünyada büroları vardır.
Örgütün Yardımcı Organları: İnsan Hakları Konseyi
İnsan Hakları Konsey’i Birleşmiş Milletler’in insan haklarını teşvik ve korumayı üstlenmiş ana kuruluşudur. İnsan Hakları Komisyonu 60 yıllık başarılı bir şekilde işlevini yerine getirdikten sonra Genel Kurul tarafından 15 Mart 2006 tarihinde söz konusu komisyonun yerini almak üzere İnsan Hakları Konseyi kurulmuştur. Konsey, genel olarak izlenecek politikalar için yol gösterir; insan hakları sorunlarını inceler; yeni uluslararası normlar geliştirir ve dünya genelinde insan haklarının uygulanışını gözlemler. Birleşmiş Milletler Teşkilatı'nın insan hakları politikasının belirleyicisi olan Konsey dünya üzerindeki her uygun gördüğü yerde insan hakları sorununu gündeme getirmek ve devletlerden, STK’lar ve diğer kaynaklardan gelen bilgileri incelemekle yetkilidir.
Konsey, devletlerin, sivil toplum örgütlerinin, hükümetlerarası kuruluşların insan hakları konusundaki görüşlerini dile getirmeleri için bir forum görevi üstlenmiştir. Konsey’in 47 üyesi Genel Kurul’da gizli oylama ile 192 üyenin oylarının çoğunluğu neticesinde seçilir. Üyelik 3 yıllıktır; bir üye sadece iki dönem üst üste üyelik yapabilir.
Bütün üye devletlerden Konsey ile tam olarak iş birliği içinde olmaları ve insan haklarının korunması ve geliştirilmesindeki çıtalarının yüksek olması beklenir. Konsey üye ülkelerdeki insan hakları uygulamalarını dönemsel olarak inceleyebilir. İnsan haklarını sistemli ya da kapsamlı biçimde ihlal eden üyeler hakkında Kurul’daki mevcut üyelerin üçte-iki oyuyla üyelikleri askıya alınabilir.
Altı haftalık oturumlarla yılda bir kez toplanan Komisyon’dan farklı olarak, İnsan hakları Konseyi, insan hakları konusunda bir kriz yaşandığında toplanabilmektedir. Yıl içinde toplamı 10 haftayı bulan üç oturum düzenlenir ve acil durumlarda üyelerinin üçte-iki çoğunluğu ile toplantılar gerçekleştirilir.
İnsan Hakları Konsey’i, Eski Komisyon’un aldığı kararları üstlenerek bunlara özel prosedürler ve çeşitli tematik çalışma grupları, İnsan Haklarını Koruma ve Geliştirme Alt Komisyonu ve resmi şikayetler prosedürlerini de ilave etmiştir. Devletler ve STK’lar bazı endişelerini Konsey’e sunarlar ve ilgili hükümetler de bu konulara yanıt verme durumunda kalırlar. Buna cevaben de Konsey, uzmanlar veya müfettişleri görevlendirerek hükümetlerle görüşmeleri teşvik ve yardım tedarik eder; ortaya çıkan ihlalleri kınar.
Konsey, çok ciddi olduğunu düşündüğü konular için uzmanlar grubundan (çalışma grubu) veya bireysel kişilerden (bağımsız bir raportör veya temsilci) bir inceleme talep edebilir. Bu uzmanların verdikleri bilgilere istinaden ilgili hükümetlere çağrı yaparak değişmesi gereken durumları bildirir.
İnsan Haklarının Teşviki ve Korunması Alt Komisyonu (önceki adı Ayrımcılığın Önlenmesi ve Azınlıkların Korunması Alt Komisyonu idi), eski Komisyon tarafından 1947 yılında kurulmuştur. Her yıl bir kez toplanan bu komisyonun 26 üyesi vardır ve bu şahıslar hükümetlerin temsilcisi olarak değil de kendi uzmanlık konularında bireysel olarak görev yaparlar. Başlangıçta yalnızca ayrımcılık ve azınlıkların korunması konularıyla ilgilenen Alt Komisyon, zaman içinde insan hakları alanındaki birçok konuyu da çalışma alanına eklemiştir. Özellikle yasal kuralların geliştirilmesiyle ilgili olarak birçok çalışma gerçekleştirerek bunları Konsey’e tavsiye niteliğinde sunmuştur. Bu çalışmalarda STK’lar da yer almıştır. İnsan Hakları Konseyi Danışma Kurulu 2009 yılında Alt Komisyon’un yerini almaya hazırlanmaktadır.
Genel Kurul, 2011 yılında, İnsan Hakları Konseyi Danışma Kurulu’nun çalışmalarını ve işlevini -kuruluşundan beş yıl sonra- denetleyecektir ve bunun neticesine göre de statüsünün yükseltilerek BM’in temel birimlerinden biri haline gelebilmesi olasılığı mümkün olacaktır.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri
Birleşmiş
Milletler'in insan haklarıyla ilgili faaliyetlerinde baş sorumluluğa sahip olan
memurudur. Dört yıllık dönemler için atanılan Yüksek Komiser, herkesin insan
haklarının tümünden etkin biçimde faydalanmasını teşvik ve temin etmek; BM
bünyesi içinde insan hakları ile ilgili faaliyetleri artırmak ve işbirliğini
saptamak; yeni insan hakları standartlarının geliştirilmesine yardımcı olmak ve
insan hakları antlaşmalarının tasdikini teşvik etmek gibi birçok sorumlulukla
görevlendirilmiştir. Yüksek Komiser ayrıca, ciddi insan hakları ihlallerine
karşı tepki vermek ve önleyici eylemlerde bulunmakla da yetkilidir.
Güney Afrikalı insan hakları savunucusu ve hukukçu Pillay, 30 Haziran 2008`de
boşalan İnsan Hakları Yüksek Komiserliği görevine geldi. Louise Arbour’ın
yerine BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un tavsiyesi ve Genel Kurul'un aldığı
karar ile Pillay 2008 Eylül ayında resmen yeni görevine atanmış oldu. Daha önce
Uluslararası mahkeme yargıcı olarak görev yapan Pillay, 2003`ten bu yana
Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde yargıç olarak görev yapıyordu. Pillay ayrıca
Ruanda’da soykırım sorumlularının yargılamak üzere 1995 yılında kurulan
Uluslararası Ceza Mahkemesinin de başkanlığını yürütmüştü. Pillay, insan
hakları konusunda yaptığı çalışmalarla tanınıyor. Hukuk hayatına insan hakları
savunucu grupların avukatlığını yaparak başlayan Pillay, ayrıca, Güney
Afrika’da Yüksek Mahkeme'ye atanan ilk siyah kadın oldu. Pillay, Güney
Afrika’daki ırkçı rejim dönemlerinde yaşananlara bire bir tanık olduğunu, bu
nedenle ırkçılık ile mücadelenin ne anlama geldiğini çok iyi bildiğini
belirtiyor.
Genel Sekreter'in talimat ve yetkisi altında Yüksek Komiser, İnsan Hakları Komisyonu'na ve Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC) vasıtasıyla da Genel Kurul'a rapor sunar. İnsan haklarına saygıyı temin etmek ve ihlalleri önlemek amacıyla Yüksek Komiser hükümetlerle diyalog içinde bulunur. Bunların yanında, BM bünyesi içinde insan hakları mekanizmasını daha etkin ve verimli hale getirebilmek için söz konusu mekanizmayı güçlendirmeye ve basitleştirip işlerlik kazandırmaya çalışır.
Genel Sekreter'in talimat ve yetkisi altında Yüksek Komiser, İnsan Hakları Komisyonu'na ve Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC) vasıtasıyla da Genel Kurul'a rapor sunar. İnsan haklarına saygıyı temin etmek ve ihlalleri önlemek amacıyla Yüksek Komiser hükümetlerle diyalog içinde bulunur. Bunların yanında, BM bünyesi içinde insan hakları mekanizmasını daha etkin ve verimli hale getirebilmek için söz konusu mekanizmayı güçlendirmeye ve basitleştirip işlerlik kazandırmaya çalışır.
İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi (OHCHR) insan haklarına dair BM faaliyetlerinin odak noktasıdır. Bu makam, İnsan Hakları Komisyonu, antlaşma ile kurulmuş kurumlar (antlaşmalara riayeti denetleyen uzman komiteleri) ve BM bünyesindeki öteki insan hakları organları için bir sekretarya işlevi görür. Ayrıca, insan hakları konusunda saha çalışmaları yürütür; tavsiyelerde ve teknik yardımda bulunur. Düzenli bütçesine ek olarak, bu makamın faaliyetlerinin bir kısmı bütçe dışı kaynaklardan finanse edilir.
Eğitim ve bilgi. Birleşmiş Milletler için eğitim, temel bir insan hakkıdır ve insan haklarının teşvikinde en etkili araçlardan biridir. Resmi ya da gayri resmi şekilde yapılan insan hakları eğitimi yaratıcı öğretme yöntemleri, bilginin yayılması ve tutumların değiştirilmesi vasıtasıyla evrensel bir insan hakları kültürüne ulaşmak için çalışmaktadır.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 1949’da aldığı kararla, 1 Ocak 1951 itibarıyla Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (BMMYK) kurulmasına karar verilmiştir. Mültecilerin korunmasıyla ve mülteci sorunlarına kalıcı çözümler bulmakla görevli olan BMMYK faaliyetleri, insani ve sosyal nitelik taşımakta, siyasi boyuta sahip bulunmamaktadır.
BM Genel Kurulu'nun 18 Kasım 2015 tarihli toplantısında, BM Mülteciler Yüksek Komiserliği görevine Filippo Grandi (İtalya) beş yıllık bir süre için seçilmiştir. Adıgeçen görevine 1 Ocak 2016'da başlayacaktır.
Uluslararası mülteci koruma rejiminin temelini Mültecilerin Statüsüne İlişkin 1951 Sözleşmesi ve 1967 Protokolü oluşturmaktadır. 1951 yılında kabul edilen Sözleşme 1954’te yürürlüğe girmiştir. Sözleşme (a) “1 Ocak 1951 tarihi öncesinde Avrupa’da” (b) “1 Ocak 1951 tarihi öncesinde Avrupa’da veya başka yerlerde” meydana gelen olaylar sonucunda mülteci konumuna düşmüş kişileri kapsamakta, böylece coğrafya ve zaman sınırlaması getirmekte ve taraf devletlere bu iki seçenekten birini kabul etme hakkını vermektedir. 1967’de yürürlüğe giren “Mültecilerin Statüsüne Dair Protokol” ile çekinceler saklı kalmak kaydıyla, sözkonusu coğrafya ve zaman sınırlaması kaldırılmıştır.
Türkiye’nin, 1951 Sözleşmesi ve 1967 Protokolüne koyduğu coğrafi sınırlamalar mevcuttur. Sözleşmenin ilk taraf devletlerinden olan Türkiye, 29 Ağustos 1961 tarihinde bu konudaki deklarasyonunu açıklamış ve ilgili ibareyi "Avrupa'da meydana gelen olaylar nedeniyle" şeklinde anladığını ve kabul ettiğini ifade etmiştir. Türkiye, Bakanlar Kurulu'nun 1 Temmuz 1968 tarihli kararı ile 1967 Protokolüne katılmıştır, ancak 1951 Sözleşmesi ile getirdiği coğrafi kısıtlamayı kaldırmamıştır. Bu çerçevede, Avrupa ülkeleri dışından gelen sığınmacılara mülteci statüsü tanınmamakta, Sözleşme hükümlerine göre mülteci statüsü taşıyan kişiler "sığınmacı" olarak tanımlanmakta ve üçüncü bir ülkeye yerleştirilene dek kendilerine geçici koruma sağlanmaktadır.
1951 Sözleşmesi’ne 144, 1967 Protokolü’ne ise 145 devlet taraftır. İki devlet (Madagaskar, Saint Kitts ve Nevis) sadece Sözleşme’ye, üç devlet (ABD, Cape Verde, Venezuela) ise sadece Protokol’e taraftır.
BMMYK, karma nüfus hareketlerinde mülteciler ve görev alanına giren diğer kişilerin göçmenlerden ayrılarak mülteci hukukundan kaynaklanan haklarının yasadışı göç tedbirlerinden olumsuz yönde etkilenmesinin önlenmesi ve koruma altına alınmalarının sağlanmasını hedeflemektedir.
Bütçesi gönüllü katkılara dayanan BMMYK, uluslararası mülteci koruma rejiminin temelini oluşturan 1951 Sözleşmesi ve 1967 Protokolü’nün güçlendirilmesi suretiyle bu rejimin daha etkin hale getirilmesi amacıyla çaba sarf etmektedir.
Kurulduğu 1951 yılından beri BMMYK Yürütme Komitesi (EXCOM) üyesi olan Türkiye, BMMYK çalışmalarına aktif olarak katılmakta ve kuruluşun bütçesine düzenli olarak gönüllü katkı yapmaktadır. BMMYK Türkiye’deki faaliyetlerini Ankara’daki temsilciliği kanalıyla yürütmektedir.
-Temel Organlar, İşleyiş ve Karar Alma Mekanizmaları
BMMYK EXCOM, 98 ülkeden oluşmakta, izlenecek politikaları belirlemekte ve bütçeyi onaylamaktadır. EXCOM yılda bir kez Ekim ayında bir hafta süreyle Cenevre’de toplanmaktadır. EXCOM’a bağlı olarak görev yapan ve hazırlıkları yürüten Daimi Komite (Standing Committee) yılda üç kez Cenevre’de toplanmaktadır. BMMYK, EKOSOK kanalıyla BM Genel Kurulu’na yıllık raporlar sunmaktadır.
Uluslararası Hukuk Komisyonu
Uluslararası Hukuk Komisyonu, Genel Kurul tarafından 1947 yılında, uluslararası hukukun geliştirilmesi ve tedvini için kurulmuştur. Komisyon, Genel Kurul tarafından 5 yıllığına seçilen 34 üyeden oluşmakta ve yılda bir kere toplanmaktadır. Üyeler dünyanın başlıca yasal sistemlerini temsil etmekte ve kendi hükümetlerinin temsilcileri olarak değil; icra ettikleri görevin uzmanı olarak hizmet vermektedirler. Komisyon ülkeler arasındaki ilişkilerin düzenlenmesiyle ilgili pek çok konuyla ilgilenmektedir.
- Uluslararası Su Yollarının Deniz Seferleriyle İlgili Olmayan Kullanımı Hukukunun Kuralları Anlaşması, iki ya da daha fazla ülke tarafından paylaşılan su yollarının eşit ve mantıklı kullanımını düzenler. 1997 yılında Genel Kurul tarafından kabul edilmiştir.
- Ülkeler ve Uluslararası Organizasyonlar Arasında veya Uluslararası Organizasyonlar Arasındaki Hukuk Kuralları Anlaşması, 1986 yılında Viyana’da bir konferansta kabul edilmiştir.
- Ülke Varlıklarının Kime Miras Kalacağını Gösteren Anlaşma, Arşivler ve Borçlar, 1983 yılında Viyana’da bir konferansta kabul edilmiştir.
- Diplomatik Temsilciler ve Uluslararası Korunan İnsanlara Karşı Suç İşlenmesinin Önlenmesi ve İşlenen Suçların Cezalandırılması Anlaşması, Genel Kurul tarafından 1973 yılında kabul edilmiştir.
- Viyana Anlaşmalar Hukuku Sözleşmesi, 1969 yılında Viyana da bir konferansta kabul edilmiştir.
- Diplomatik İlişkiler Sözleşmesi (1961) ve Konsolosluk İlişkileri Sözleşmesi (1963) Viyana da düzenlenen bir konferansta kabul edilmiştir.
Komisyonun ilgilendiği diğer konular: ülkelerin tek taraflı davranışları, diplomatik korunma, anlaşmalara tereddüt, uluslararası organizasyonların sorumlulukları, ülkeler tarafından paylaşılan ortak doğal kaynaklar ve uluslararası hukukun dağılması, uluslararası hukukun genişlemesi ve farklılaşması neticesinde ortaya çıkan zorluklara odaklanmasıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder