Emisyon Ticaret Sistemi ve Karbon Vergisi: Karbon Fiyatlandırması Nedir?

Yeşil dönüşümün hızlandığı günlerde birçok ülke ilk kez "karbon fiyatlandırması" kavramıyla karşılaşıyor.

Paris İklim Anlaşmasına taraf olan birçok ülke, önümüzdeki 30 veya 50 yıllık süreçte karbon azaltımı veya karbon-nötr olma taahhütlerinde bulunmaktadır. Bu taahhütler ise beraberinde, yeni süreçleri, yöntemleri ve kavramları getirmektedir. Türkiye'de de son yıllarda popüler olmaya başlayan ve muhtemelen 2022 yılıyla birlikte günlük hayata iyice adapte olacak bu kavramlardan biri "karbon fiyatlandırmasıdır".

Dünya Bankası kaynaklarına göre karbon fiyatlandırması, emisyon miktarının nerede ve nasıl azaltılacağı hususunda kimin sorumlu olduğunu dikte etmekten çok, sera gazı emisyonu yapan tüm aktörlere ekonomik bir sinyal vermektedir. En basit haliyle karbon fiyatlaması, salınan karbon emisyonunun karşılığında alınan ücrettir.

İki ana karbon fiyatlandırması yöntemi bulunmaktadır. Bunlar; emisyon ticareti sistemi (ETS) ve karbon vergileridir.

Emisyon Ticaret Sistemi(ETS) Nedir?: Emisyon Ticaret Sistemi (ETS), başta CO2 olmak üzere küresel ısınmaya sebep olan sera gazı emisyonunun azaltılmasını amaçlayan bir mekanizmadır. Dünyada en büyük karbon fiyatlayıcı bölgesi olan Avrupa Birliği'nde Emisyon Ticaret sistemi kullanılır. Farklı ETS türleri olmasına karşın en fazla kullanılan ETS yöntemi, Emisyon Üst Sınırı ve Ticareti (cap-and-trade system-CTS) ilkesine dayanan sistemdir. 

Bu ilkeye göre devlet/hükümet karbon üreticilerine bir üst sınır verir, bu üst sınırı geçen ülkeler karbon izni anlamına gelen sertifikaları, sınırı geçmeyen üreticilerden satın alır. Böylece sınırı geçen ve geçmeyen her iki üretici de maliyet düşürerek karbon azalımı yapar. Üst sınır düştükçe, izin sertifikaları pahalılaşır. Ancak bu sertifikalar almayan ve sınırı ihlal eden üreticiler, sertifikalardan çok daha pahalı olan cezaları ödememek için sertifika almayı tercih eder. Her sertifika genellikle 1 ton karbona karşılık gelir ve borsa tipi mekanizmalar aracılığıyla satılır. 

Cap And Trade nedir sorusunun cevabı görselde de açıkça bellidir. Allowances, izin anlamına gelmektedir. Görüldüğü gibi her iki fabrikaya da aynı oranda karbon üretme izni verilmiş ancak soldaki fabrika izninin yarısını bile kullanmazken, sağdaki fabrika izninden fazla karbon üretmiştir. Bu noktada sağdaki fabrika soldaki fabrikaya para vererek, kullanmadığı ve boşta kalan izin hakkını satın alabilir. İşte bir Emisyon Ticaret Sistemi ilkesi olan Cap and Trade sistemi, bu mantıkla çalışmaktadır. 

Karbon Vergisi Nedir?: Karbon vergisi uygulamasında, emisyonlar için doğrudan bir fiyat belirlenir. ETS'de yazdığımız gibi fiyat değişkenlik gösterebilir (üst sınır düştükçe pahalılaşır veya üst sınırın altında kalan üreticiler istediği fiyata karbon izni satabilir). Karbon vergilerinin amacı, genellikle sera gazı emisyonunu kısıtlayarak ve azaltarak küresel ısınmayı yavaşlatmaktır. Başka bir deyişle karbon vergisi, karbon emisyonuna yol açan fosil yakıtların karbon ve eşdeğer karbon içeriğine göre vergilendirilmesini esas alır.

"Karbon Fiyatlandırması nedir", "Emisyon Ticaret Sistemi nedir" ve "Karbon Vergisi nedir" gibi sorulara cevap aradığımız bu yazımızda kısaca en yalın haliyle size bu kavramları tanımlamaya çalıştık. Dünyanın çeşitli bölgelerinde kullanılan bu yöntemler hakkında detaylı sorular için yorum bölümünü kullanabilir ve bizim/diğer okuyucularımızın görüşlerinden, bilgilerinden faydalanabilirsiniz. Sıkça Sorulan bir soru olarak 2022 yılına kadar Türkiye'de bir karbon fiyatlandırma mekanizması yoktu ancak 2022 yılında Türkiye'de ulusal bir Emisyon Ticaret Sisteminin kurulması beklenmektedir.